Inhoud

Huizen is een plaats en gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Holland, in het Gooi.

De plaats heeft een relatief jonge bevolking.

Het dorp Huizen is bekend als voormalig vissersdorp, hoewel pas aan het eind van de 17e eeuw de visserij één van de hoofdmiddelen van het bestaan werd. Daarvoor waren vooral landbouw en huisnijverheid belangrijke levensbronnen. Hoewel het gemeentewapen van Huizen, een melkmeisje, verwijst naar veeteelt, was er geen sprake van grootschalige veeteelt. De arme zandgronden van het Gooi hadden veel bemesting nodig en vooral de uitwerpselen van het vee, koeien en schapen, werden als mest gebruikt. Er was gemeenschappelijk gebruik van heiden en weiden, de zogenaamde meentgronden.
Huizen kreeg in de 14e eeuw zijn naam, omdat het - zoals de overlevering wil - het eerste dorp was in het Gooi dat stenen huizen had. Het overwegend protestantse Huizen is de snelstgroeiende gemeente van het Gooi, met ook de snelstgroeiende bedrijvigheid.

De visserij beleefde zijn bloei in de 19e eeuw, vooral ook nadat in 1854 eindelijk een haven in gebruik kon worden genomen. Ongeveer 190 botters hadden Huizen als thuishaven. De Huizers visten op de Zuiderzee en in beperkte mate op de Noordzee. De visserij maakte ook een bloeiende visindustrie mogelijk; in het dorp Huizen stonden achttien grote visrokerijen die vooral haring tot bokking verwerkten. Deze bokking werd veelal geëxporteerd naar Duitsland. Door de omvang van de visverwerking, het grote aantal visventers en de aanverwante industrie zoals scheepswerven en mandenmakers, was Huizen in de negentiende eeuw een van de belangrijkste visserijplaatsen rond de Zuiderzee. Aan het begin van de 20e eeuw was de visserij al behoorlijk minder, de oorzaak was het feit dat Duitsland de import van Hollandse bokking verbood in haar streven naar autarkie, een vroegere vorm van autonomie. De aanleg van de Afsluitdijk gaf de genadeklap. Hierna had Huizen het moeilijk en zag toekomst vooral in de kaashandel. Er is nog steeds een groot aantal kaasverwerkende bedrijven te vinden, hoofdzakelijk in de exportsector.

Vanwege de goede ligging van Huizen aan de voormalige Zuiderzee werd er in de 19e eeuw een grote kalkfabriek gebouwd. Er werden schelpen volgens een bepaald procedé tot (ongebluste) kalk verbrand in grote ovens. Ook bleek er grote voorraden van kwalitatief goed zand in de bodem te zitten ten zuiden van het dorp nabij Huizerhoogt. Huizen ligt aan het eind van de Utrechtse Heuvelrug (stuwwal) en door grote voorraden van dit zand was er reden voor het ontstaan industrie voor de fabricage van kalkzandsteen. De firma Rijsbergen (nu: Xella) bouwde daar een kalkzandsteenfabriek. Vanaf 1925 had men toestemming om grootscheeps zand af te graven voor de kalkzandsteenproductie. De kalk verkreeg men van de eerder genoemde kalkovens. Het vlakke gebied aan de noordkant ervan (stadspark/woonwijk) is door afgraving ontstaan. Vanaf 1972 is geen vergunning tot afgraving meer gegeven. Het laatste zand is gebruikt voor de inrichting van het stadspark. De kalkfabriek verdween in het begin van de jaren tachtig uit het havenbeeld. De karakteristieke ovenschoorstenen zijn allen in 1989 afgebroken; enkele ervan zijn nog terug te vinden in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Op het oude landhoofd van de oude Huizer haven is er in 1997 een restaurant ('De kalkovens') gebouwd met de originele stenen van vier kalkovens die voorheen enkele honderden meters verder hun dienst hebben gedaan. Zo is een uniek stukje havenbeeld bewaard. Ook is het achterliggende fabrieksterrein naast de oude haven grotendeels verdwenen en heeft plaatst gemaakt voor woningbouw.


2 Replica's van PHOHI-antennes op schaal 1 op 5
In de jaren '50 vestigde Philips zich in Huizen met een grote fabriek in telecommunicatieapparatuur, maar deze werd in de jaren '80 overgenomen door AT&T en Holland Signaal. Het militaire deel ging naar Holland Signaal en het civiele deel ging naar AT&T. Holland Signaal heet inmiddels Thales Groep. Holland Signaal werkte in het verleden samen met de NSF aan communicatie- en radarapparatuur voor de Nederlandse marine. De NSF in Hilversum kon niet meer uitbreiden en vestigde zich daarom in Huizen. De keuze viel toen op Huizen vanwege het gunstige vestigingsklimaat en de aanwezigheid van soortgelijke bedrijven.

Tijdens de jaren '20 bouwde de NSF diverse zenders en zendantennes in Huizen. Vanaf 1928 vonden vanuit Huizen de uitzendingen plaats door de voorloper van de Wereldomroep. Dit was de PHOHI (Philips Omroep Holland-Indië) die met behulp van voor die tijd zeer krachtige kortegolfzenders contact onderhielden met Nederlands-Indië, dat 12.000 km verderop lag. PHOHI begon met uitzendingen in 1928. In 1937 verrees op de plek van de huidige 'Phohi-flat' (die in 1964 werd gebouwd) naast de al bestaande mast een dubbele antennemast met een unieke draaibare constructie. De eerste twee zenders werden tijdens de eerste meidagen van 1940 door de genie opgeblazen. De derde en laatste lukte niet echt en werd door de Duitsers hersteld en beschikbaar gesteld aan de Nederlandse omroepverenigingen. Maar hieraan kwam in augustus 1941 een einde toen deze verenigingen door de bezetter werden opgeheven. In 1947 ging de PHOHI over in Radio Nederland Wereldomroep en de laatste zender werd ontmanteld in 1957. De in dit gebied later ontstane 'zenderwijk' herinnert qua straatnamen en ligging nog sterk aan deze periode. De Phohiflat zou Huizen's enige flatgebouw blijven. Inmiddels zijn de meeste telecomfabrikanten verdwenen door fusies, overnames en reorganisaties.

De inwoners van Huizen waren en zijn nog steeds van overwegend protestantse gezindte. In Huizen is de PKN (Protestantse Kerk in Nederland) van grote omvang. Daarnaast zijn er zo'n tien andere protestante kerkgenootschappen. Maar deze tien zijn van latere datum. In tegenstelling tot andere gemeentes heeft er in Huizen nooit een afscheiding plaatsgevonden. De enkele katholieken die er waren moesten in een naburige gemeente ter kerke. Maar sinds 1949 is er een rooms-katholieke kerkgemeenschap. De eerste kerk, de Vituskerk werd aan de Hooghuizenweg gebouwd. De tweede kerk, de Thomaskerk, staat aan de Huizermaatweg.

Huizen had een zeer kenmerkende klederdracht met een grote witte oorijzer-staartmuts, die op zondag werd gedragen en vroeger ook op uitgaansdagen. De z.g. daagse muts - zonder staart en oorijzer - werd isabee genoemd. Vanaf ca. 1930 is het dragen van de Huizer klederdracht sterk verminderd, om te beginnen bij de jeugd. Tot in de jaren 90 van de 20e eeuw werd er echter nog door de alleroudste vrouwen klederdracht gedragen. Huizen kent ook een dialect, alhoewel dit niet veel meer wordt gesproken. Het wordt nog wel gebruikt door ouderen en soms bij toneelstukken van de Huizer toneelvereniging Ontwaakt. Een andere Huizer met de bijnaam 'Haindruk van 't Noorderainde', streefde ook voor het Huizer dialect. Zowel in schrift als taal. Zo werkte hij mee aan het boek 'de aawud vur kursaawud'. (De avond voor kerstavond). Enkele Huizerse woorden zijn o.a.